Vụ Thu mùa 2023, toàn huyện Tân Kỳ gieo cấy được hơn 4300ha lúa. Hiện tại lúa đang giai đoạn cuối đẻ nhánh- đứng cái- ôm đòng. Theo kết quả điều tra của TT DVNN huyện Tân Kỳ, những năm gần đây xuất hiện nhiều nơi hiện tượng trên cánh đồng lúa canh tác có rải rác hoặc nhiều ruộng có xen một loại lúa lạ, đặc điểm khá giống cây lúa bình thường nhưng trổ sớm hơn, thường cao vọt so với cây lúa thường, thân có mắt đốt rõ ràng, cứng. Gây hại nặng và nhiều hơn ở các ruộng lúa gieo thẳng. Trên lúa Thu mùa 2023 gây hại tại xóm 2 xã Nghĩa Đồng với diện tích 15 ha, tỷ lệ 2% dảnh. Đó là hiện tượng lúa cỏ.

Lúa cỏ hay có nhiều tên gọi khác nhau như lúa ma, lúa hoang, lúa dại,... là loài lúa giống lúa nhưng không có đặc điểm về năng suất, chất lượng người trồng mong muốn. Lúa cỏ gây ảnh hưởng đến canh tác lúa thông qua cạnh tranh dinh dưỡng, ánh sáng dẫn đến làm giảm sinh trưởng, năng suất lúa trồng. Lúa cỏ có khả năng lây lan nhanh, khó phòng trừ và có thể gây thất thu nghiêm trọng năng suất lúa trồng, thậm chí mất trắng. Lúa cỏ đã xuất hiện gây hại trên một số diện tích lúa Mùa tại các huyện Nghi Lộc (xã Nghi Diên, Nghi Vạn,...), Đô Lương (xã Văn Sơn, Thịnh Sơn,...), Anh Sơn (xã Phúc Sơn, Tường Sơn,...) trong đó có một số ruộng bị gây hại nặng.

Đứng trên cánh đồng lúa đang sắp đến ngày trổ bông, ông Lê Quyết Thắng- chủ nhiệm Hợp Tác Xã Nghĩa Đồng bày tỏ: Theo dõi nhiều vụ liền kề hiện tượng này thấy lúa cây cao cây thấp, lầm tưởng lúa bị lẫn tạp, trên lúa vụ Xuân sẽ bị ít hơn do bà con chủ yếu cấy, lúa vụ Thu mùa do tập quán gieo thẳng, một số hộ sử dụng thóc thịt gieo trồng nên lúa cỏ xuất hiện nhiều hơn. Vụ mùa năm nay phát hiện sớm, dù được Trung Tâm DVNN huyện hướng dẫn và khuyến cáo phòng chống kịp thời nhưng nông dân vẫn không khỏi bối rối. Nông dân mất rất nhiều thời gian và công sức để dò tìm, cắt bỏ…

Để chủ động phòng trừ, ngăn chặn tác hại và sự lây lan của lúa cỏ trong sản xuất lúa, Trung tâm dịch vụ Nông nghiệp huyện Tân Kỳ đã có hướng dẫn cụ thể, tổ chức tuyên truyền cho các địa phương, cơ sở sản xuất và nông dân về đặc điểm, tác hại và sự lây lan của lúa cỏ trên đồng ruộng gồm:

- Nhận biết lúa cỏ trên đồng ruộng: Cây lúa cỏ sinh trưởng nhanh, thân mảnh và đứng, phiến lá nhỏ, thường có màu vàng hơn lúa trồng. Cây lúa cỏ đẻ nhánh kém, thân mảnh, lóng vươn dài, lá thưa, phiến lá nhỏ. Giai đoạn trỗ bông lúa cỏ trỗ sớm hơn lúa trồng từ 5-7 ngày, thời gian trỗ kéo dài, trên bông có hạt đang phơi màu, hạt ngậm sữa, hạt chắc xanh nên không có sự đồng đều về màu sắc bông lúa như lúa trồng; hạt lúa có râu dài hoặc không có râu, tỉ lệ lép cao.

- Đặc điểm sinh học, sinh thái: Qua nhiều vụ canh tác, lúa cỏ có sự giao phấn (tỷ lệ nhỏ) với lúa trồng, bên cạnh đó việc tự để giống khiến lúa phân ly với tính trạng xấu trở nên phức tạp, khó nhận biết và khó quản lý hơn. Thời gian sinh trưởng lúa có thường ngắn hơn lúa trồng, hạt lúa rất dễ rụng ngay cả khi có gió thoảng qua. Sau khi hạt rụng xuống nếu gặp điều kiện thuận lợi có thể nảy 2 mầm ngay, nếu gặp điều kiện bất thuận (khô hạn, vùi sâu trong bùn,…) hạt có thể ngủ nghỉ nhưng vẫn có sức sống cao, duy trì sức nảy mầm trong vài năm. Do vậy lúa cỏ tồn tại, tích tụ lâu trong đất và tăng dần số lượng qua các vụ. Cây lúa cỏ thường xuất hiện ở tất cả các vụ trồng lúa, xuất hiện nhiều ở vụ Mùa, vụ Hè Thu.

- Tác hại của lúa cỏ: Lúa cỏ khó phòng chống, khả năng sinh trưởng, phát triển rất mạnh, lây lan rất nhanh, cạnh tranh trực tiếp về dinh dưỡng, ánh sáng và có thể gây thất thu năng suất từ 15-20%, thậm chí mất trắng, đồng thời là nguồn lây nhiễm trầm trọng cho những vụ tiếp theo. Ruộng bị nhiễm lúa cỏ nặng làm giảm phẩm chất gạo, giảm giá trị tiêu dùng, xuất khẩu do lẫn tạp.

 - Lây lan của lúa cỏ: Hạt giống bị lẫn lúa cỏ, khi vận chuyển giống từ các địa phương, vùng có lúa cỏ đến các địa phương, vùng khác sẽ làm lây lan khi gieo trồng. Việc thường xuyên sử dụng lúa thương phẩm làm giống lúa bị phân ly, thoái hóa và tính chất di truyền có xu hướng trở lại các đặc tính của nguồn gốc lúa hoang dại ban đầu (hiện tượng lại giống) và xuất hiện lúa cỏ với nhiều kiểu hình khác nhau. Việc người dân tự để giống lúa, nhất là sử dụng giống trong vùng đã nhiễm lúa cỏ để gieo cấy cho vụ sau làm gia tăng lúa cỏ trên đồng ruộng. Thời gian chuyển vụ ngắn nên nguồn hạt lúa cỏ lưu tồn trên đồng ruộng từ những vụ trước chưa được xử lý. Hạt lúa cỏ có thể di chuyển, phát tán nhờ nguồn nước, nhờ chim hoặc theo máy móc, nông cụ (máy làm đất, máy gặt, …) từ ruộng này sang ruộng khác, nơi này sang nơi khác.

Xác định đây là đối tượng gây hại nguy hiểm dễ gây mất mùa và ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả sản xuất của người dân, Đồng chí Nguyễn Văn Trình- Phó Giám đốc phụ trách công tác Trồng trọt và BTV Trung tâm Trung tâm DV NN huyện Tân Kỳ chủ động phân công, chỉ đạo cán bộ chuyên môn thực hiện tốt công tác điều tra phát hiện để xác định những vùng, diện tích bị nhiễm lúa cỏ cần tập trung chỉ đạo phòng, chống, đặc biệt trong thời gian lúa trỗ đến chắc xanh. Tham mưu các biện pháp kỹ thuật phòng trừ kịp thời, cụ thể cho UBND xã, đồng thời phối hợp với các ban, ngành liên quan trên địa bàn tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn, nông dân phòng trừ hiệu quả, hạn chế tối sự lây lan của lúa cỏ trên đồng ruộng trong vụ Hè Thu - Mùa năm 2023 và những vụ tiếp theo.

Khuyến cáo bà con nông dân quan sát đồng ruộng, thực hiện tốt các biện pháp quản lý lúa cỏ gồm:

 - Đối với những diện tích lúa Thu Mùa đang bị lúa cỏ gây hại:

+ Hướng dẫn nông dân nhổ bỏ cây lúa cỏ, nếu lúa trổ bông khẩn trương cắt các bông lúa cỏ càng sớm càng tốt để tiêu hủy bằng cách đốt hoặc làm thức ăn cho gia cầm. Khi cắt cần thao tác nhẹ nhàng, cho vào túi để tránh rơi vãi trên đồng ruộng. Không để lúa cỏ chín trên ruộng, bờ ruộng hoặc vứt xuống mương dẫn nước.

+ Khi thu hoạch những vùng bị nhiễm lúa cỏ cần vệ sinh máy trước khi di chuyển sang vùng khác để hạn chế sự lây lan lúa cỏ từ những ruộng bị nhiễm sang những ruộng chưa bị nhiễm.

+ Sau khi thu hoạch nếu có điều kiện có thể đưa vịt vào ruộng để ăn lúa rụng trong đó có cả hạt lúa cỏ.

- Chiến lược lâu dài cho các vụ sản xuất tiếp theo:

 + Trên những vùng đã bị nhiễm lúa cỏ ở vụ Thu mùa cần hạn chế gieo sạ và chuyển sang cấy để dễ dàng làm cỏ, nhận biết và loại bỏ lúa cỏ ngay từ khi cây còn nhỏ. Khuyến cáo không sử dụng thóc thịt để gieo cấy.

+ Những ruộng bị lúa cỏ gây hại nặng trong vụ nàytrước khi gieo cấy cần cày bừa san phẳng ruộng sau đó rút nước để lúa cỏ mọc mầm đến 3 - 5 lá thì cày bừa lại để tiêu diệt lúa cỏ ngay khi còn non, nếu có đủ thời gian tiến hành lặp lại 2 - 3 lần sẽ diệt được hầu hết lúa cỏ bị vùi trong đất.

+ Sau khi gieo cấy cần thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để phát hiện và loại bỏ lúa cỏ ở tất cả các giai đoạn sinh trưởng của cây lúa.

Với sự cộng hưởng của tất cả các đặc điểm gây hại của lúa cỏ khiến nó trở thành mối tiềm ẩn nguy cơ lây lan và phát tán gây hại lớn không thua bất kì một dịch hại nào, khuyến cáo bà con nông dân chủ động kiểm tra đồng ruộng, bám sát hướng dẫn của cơ quan chuyên môn và sự chỉ đạo của chính quyền địa phương để bảo đảm sản xuất an toàn hiệu quả./.

                                                    Lam Giang- Trung tâm DVNN Tân Kỳ